Elsassisch
Elsassisch – Hochditsch : zwei Ascht ùff ‘m salwe Stàmm
Elsasserditsch – Hochditsch, wo ìsch d Spàltùng ? Es komme ùns leider ìmmer noch ùn àls noch Fröje ìwwer e Thema, wü mer schliesslig nùmme ìn ‘re frànzeesche Hìrnüsbìldùng oder Inbìldung fìnd. Ìn ùnsere Republik ìsch ‘s nàtirlig, dàss die àlle historische Sproche, wü, d Reddesàrt von de meischte Frànzoose in ìhre Provinze ìsch gsìn, ùn dìs bis nùch ‘m 14. Krieg, nix mìt de « langue de la République » ze düen hàn. Mànschi sìcher doch, àwwer die ethymologische Vorfàhre vom « bon français » ware mìt Àrt ùn Stolz ùnter ‘m Deppi von de « intégrité nationale » verstìckt. Fìr dìs gìbt ‘s e brillànti « Académie », wü Wort fìr Wort, wàs rìchtig ùn wohr vorkommt, in s goldene Büech von de « belle langue de la Grande Nation » schribt… Trotzdem gìbt ‘s viel frànzeeschi Üssdrìck ùn Reddesàrte, wü mer nùmme in einere Stàdt oder Region kànn heere ; die « uniformité » ìsch hàlt nàtierlig nùr e Illusion in ‘re politische Màcht : àwwer d Gedànke sìnn frèi ,s Wort soll ‘s öi bliiwe!
Die historische Sproche von dene Provinze ware Mìnterheitsproche genannt, langues minoritaires –im Gejesàtz von ‘re langue majoritaire' e Mehrheitsproch ?…kìndisch – enfantin, oder àls ùnüsgewàchseni Kultur-eijeschàfte betràcht. Im Grùndgsetz von de Republik hàn sie nichs ze süeche, gràd im Teil, wü die külturelle Eijeàrte nannt, ware sie gedùldt, àm beschte bim Àltertùm. Gschìcht ùn Erbgüet ze heere hàn doo nìt viel verlore ; die Sproche ware in kem Schielergschìchtsbüech, nìt e mol erwähnt. Ùn wàs de Ùnterrìcht ànbelàngt, kanne mer àlli de Kàmpf, wü Bretone, Bàske, ùnter àndere, wie mìr Elsasser ùn Lothringer müen fiere.
Ùnseri Sproch hät gànz nàtierlig zwei Üssprochsàrte, wü sìch àn de Salwe Wùrzle nähre ; wàs de Recteur DEYON in de circulaire von 1982 klàr gstellt hät. Die Spàltùng, wü ùns noch mànschi welle ùffzwìnge hät nàtierlig e trürigi Harkùnft. Die ditsche Sproche, wü bi ùns d’heim sìnn, gheere züem e Volik, wü de Roi de France nie hät känne verträuje - « Eternel ennemi ». Ands XVII. Johrhùndert wùrd s Elsàss àn d Kron vom Louis XIV gebùnde. Àwwer ken Mensch in dem « scheene Gàrte » redd frànzeesch ùn trotz àller Miehj bhàlt s Volik sini Johrhùndertàlt Sproch ; bis noch ‘m70er Krieg ìsch ùnser Landel « la province allemande de France » ; e Kolonie, wü mìt de « France de l’intérieur » nichs ze düen hät…
Ìn kennem Museum odder Memoriàl wùrd dìs noch erwähnt… Noch ‘m 70er Krieg, wü d Kàmmer, zallemols noch Bordeaux gflìcht hät, ùnser Landel àls Kriegschàdenerzàtz gelìffert hät, ìsch‘s « province perdue » worre… Wie mer doch Ùffàssùnge nähre ùn fiedere kànn! Mìr därfe nìt liide, dàss sìch d Gschìcht vom Elsàss àllewill nùmme odder höiptsachlig von dem, nährt wàs s Landel im XX. Johrhùndert mìtgemàcht hät. S Gedachtnis àn die Erlabnisse ìsch wìchtig ùn ùnverzìchtbàr, àwwer s Elsàss hät ‘s gan vor ‘m 70er Krieg, ùn vorem 30 jahrige Krieg, ùn hät sìch mìt de ditsche Sproche entwìckelt.
Die Sàch mìtem Hochditsche entwìckelt sìch gànz nàtierlig in dem dàss in denne Zitte (1871-1918) dùrich d Schüelpflicht àlli Kìnder laase ùn schriiwe lehre. Ùnseri Zweisprochigkeit kommt speeter : 1918 wùrd s Elsàss wìdder frànzeesch ùn àlles wàs ditsch vorkommt soll àbgschàfft ware. Züem frànzeesche bhàlte d Elsasser ìhri Ürsproch. Schlìmmer kommt die Nazizitt ùn ùnseri Sproch – äu s Elsasserditsch – bekommt àn de Libération e schrecklicher Rüef : « la langue de l’ennemi »… schon wìdder!
Extraits, voir l’article au complet dans notre revue « D’Heimet 242 »
Rémy Morgenthaler