Reddesârte - vocabulaire
Reddesârte
Un peu de vocabulaire
Versàmmlung : (dt.id.): Jeder Verein hàlt Versàmmlunge àb. – In de Generàlversàmmlung wurd d’ Johresbilànz gezöje. – E üsg’sprochener Vereinsmensch nemmt àn àlle Versàmmlunge Deil.
verschàchere : (dt. verschachern): Wàs se nimmi brüche, düen se verschàchere. – Er het sin àlt Velo verschàchert. – Sie düet de Fàmilieschmuck verschàchere.
verschàffe : (dt. verschaffen): Es isch nitt einfàch sich Geld ze verschàffe. – D’r Lehrer müess sich in de Klàss Reschpekt verschàffe. – E Voràrweiter süecht sich G’heer un Geltung ze verschàffe. – Medikàmenter verschàffe de Krànke Erlichterung.
verschände : (dt. schänden): E diefi Nàrb verschändt sin G’sicht. – Durich denne schwäre Unfàll isch er fer ’s Läwe làng verschändt.
verscheiche : (dt. verscheuchen): Im Summer müess m’r efters d’ Mucke verscheiche. – D’ Hiehner sinn im Gàrte, geh nüs, verscheich se! – Kràch verscheicht d’ Hàse.
verschenke : ( dt. verschenken): Àlti Schüelbiecher düet m’r àm End verschenke. – Sie verschenkt ihre Schmuck àn ihri Deechter. – E scheens un richs Maidel düet ’s Herz nitt licht verschenke. – Ich hàb nix ze verschenke. – Wàs m’r verschenkt, het m’r nimmi.
verschicke : (dt. verschicken): Geh uf d’ Poscht, verschick diss Päckel! – D’ grosse G’schäfter màche Reklam, sie verschicke àls e Rundschriiwes un Proschpekter. – Chronischi Krànki werre àls züer Erholung ins Gebirri odder àns Meer verschickt.
verschiesse : (dt. verschießen): E Soldàt soll nie sini gànz Münition verschiesse. – Mensch, isch der dumm!... er g’heert mit Schissdreck verschosse! – D’r bescht Füessbàller het schunn e Elfmeter verschosse. - Wer sin gànz Pulver verschiesst, weiss nix meh ze saawe! – Er isch in sie bis iwwer d’ Ohre verliebt, ja vernàrrt, verschosse!
verschiewe : (dt; verschieben): Bim Putze müess m’r àls Mewel verschiewe. – Im Ràngierbàhnhof werre Isebàhnwääje uf ànderi Gleiser verschowe. – D’ Dischdeck het sich verschowe. – Wer züeviel Àrweit het, soll de Urlaub verschiewe. – M’r müess àls ebbs um e Dàà verschiewe. – Spr. Verschieb nitt uf morje, wàs d’ hit noch kànnsch b’sorje!
verschinde : (dt. verschinden): Wenn ich mich mit ’em Messer ràsier, verschind ich mir ’s G’sicht. – Bim Roseschniide düet m’r sich d’ Händ verschinde. – D’ Bàrwle hàn m’r ’s gànze G’sicht verschunde.
verschisse : (dt. verscheißen): D’ Windle sinn àls gànz verschisse. – D’ Junge düen àls d’ Hosse verschisse, d’ Àngschthàse au, drum nennt m’r se „Hosseschisser“! – Der brücht nimm’ ze komme, er soll sich verschisse! – Verschiss di!
verschitte : (dt. verschütten): Im Hochgebirri düen d’ Làwine àls gànzi Derfer verschitte. - In de Grüewe werre efters Àrweiter verschitt’. – Bim Melike wurd àls Milich verschitt’. - E güeter Kellner düet Win inschenke ohne e Tropfe ze verschitte. – Wenn ’s Glàs züe voll isch, verschitt m’r gewehnlich e pààr Tropfe. – Àlterle, jetz hesch bi mir d’ Supp verschitt! – Er brücht sich bi dere Màmsell nimmi ze melde, er het ’s bi ’re verschitt!
verschlaawe : (dt. schlagen, durchprügeln, zerschlagen): Der Vàtter het im beese Biewel de Hintere verschlaawe. – Wil ’s e frecher Keib isch, kriejt er àls ’s Portrait verschlaawe. – Friejer hàn d’ Schüelmeischter d’ ungàttige Schüelerbüewe verschlaawe derfe. – Spr. Pàck verschlààt sich, Pàck vertrààt sich! – E Schreck het m’r d’ Stimm verschlaawe! – Ich fiehl mich màtt, ja làhm, wie verschlaawe! – Bi ’me schwäre Gewitter düen àls d’ Schlose àlles verschlaawe.
verschleckt : (dt. lecker, leckerhaft, wählerisch): Er esst/isst àlles, er isch nitt verschleckt. – Viel jungi Maidle esse nitt àlles, sie sinn züe àrig verschleckt. – Er isch noch ledi, ken Frau isch ihm güet genüe, er isch gàr verschleckt!
Werb : (dt. Damm, Rain). Wenn ’s Wàsser vum Rhin hoch isch, kommt ’s noch iwwer d’ Werb eriwwer. – ’s Alteheimer Fort lejt àn d’r Rhinwerb.
Werd, Werdel : (dt. Wörth = Insel ; erhöhtes, wasserfreies Land zwischen Seitenarmen eines Flusses) . „das Bollwerck im Werdel“ (Strassburg, 1474). – Es lejt im fufzehner Werdel / Wörth (Strossburi, 20 Jh.). – Entewerdel (Strossburi-Illkirich, 19. - 20. Jh. : Sàmmelplàtz vun Wildente).
Werdàà : (dt. Werktag). Suntag un wertag (Strassburg, 14. Jh.). – Am Sunndàà wurd gebëtt un àm Werdàà g’schàfft. – Am Werdàà hänke d’ Sunndaaskleider im Kàschte. – „Alle Dàà Fleisch, numme àm Werdàà nitt !“ het d’seller Arweiter im G’spàss g’sààt.
wër(r)e : (dt. werden). Gross, bekànnt, krumm, stif, verruckt, àlt wër(r)e. – Am 1. April gebore wër(r)e isch ken Aprilleg’schirr ! – Wàs nitt isch, kànn noch wër(r)e ! – Allez, hopp, wurd ’s bàll ! – Es wurd àls besser. - Kleini Maidle wër(r)e au mol gross. – Es isch ebbs üs em worre. – So mànicher wurd iwwer ’m Füllenze àlt !
werfe : (dt. werfen). Ebbs / ebber uf de Bodde werfe. – Mit ’em Schiff nitt witersch fàhre, de Anker werfe. – Im Noochber Stein in de Gàrte werfe (d. h. mit Wort un Tàte schàde). – Im Krieg hàn Fliejer Bumbe geworfe. – D’ Mohr het zwelf Heizle / Hützle geworfe. – Die Küeh het fàscht àlle Johr e Kälwel geworfe / gemàcht.
Z’sàmmesetzunge : ànwerfe, ànnewerfe, iwwerwerfe, nüswerfe, umwerfe, üswerfe, verwerfe, vorwerfe, usw.
Werig : (dt. Werg, Hanffäden). Growi Fàsere vun Flàchs un Hànef : e Gewind mit Werig dicht màche.
Werik : (dt. Werk). Geh endlich mol àn ’s Werik ! – Ebber ins Werik (G’schäft) pfüsche. – Jeder Dichter schàfft begeischtert àn sim Werik. – Der Kunschtmoler hinterlosst emol e imposànts Kunschtwerik. – E güeter Chrischt soll àls e güets Werik màche.
Mechànismus : Jedi Ühr, jedi Màschin het e Werik, ’s Räderwerik.
Betrieb, Fàwrik : uf ’s Werik gehen, uf’ em Werik schàffe.
Z’sàmmesetzunge : Fiirwerik, Füehrwerik, Hàndwerik, Hexewerik, Kunschtwerik, Räderwerik, Ührwerik, Stockwerik, usw.
Werikbànk : (dt. Werkbank). Stàbiler Arweitsdisch mit Schrüübstock in ere Werikstàtt: E Schlosser steht stundelàng àn de Werikbànk.
Werikdàà : Cf. Werdàà.
Werikstàtt : (dt. Werkstatt). In ere Werikstàtt wurd g’schàfft, fàwriziert un repàriert (Syn. Bütik). – In de gross Werikstàtt vun Bische (Bischheim) werre Lokomotive un Isebàhnwäje geböje un renoviert.
Werikzej : (dt. Werkzeug). In jedem Berüef brücht m’r speziells Werikzej. – Hàmmer, Zàng, Fejel un Säj g’heere züem Werikzej vu ’me Schriner. – M’r soll sin Werikzej in Schuss hàlte. – M’r brücht nitt ’s Werikzej vun sim Chef sinn !
wert : (dt. idem). Wàs isch diss wert ? – Diss isch ken Bohn, ken Pfenni, ken Süü, ken Schuss Pulver wert ! – Diss isch nitt derwert, dàss m’r devun reddt ! – ’s isch nix wert !
Wert : (dt. idem). Diss isch e Ühr im Wert vun 100 Euros. – ’s Geld nemmt ständig àb àn Wert. – Güeti Wàr verliert nitt àn Wert. – D’ Aktie fàlle efters im Wert, ehnder àss se steje. - ’s Gold gewinnt àls meh àn Wert. – Wert uf ebbs laje. – Het ’s e grosser Wert, diss ze màche ?
werum, worum : (dt. warum). Werum màchsch diss ? – Werum denn nitt ? – Werum er diss gemàcht het, versteh ich wajer nitt ! – Worum ? (e dummi Froj). Antwort : Dorum !
Weschpel : (dt. Wespe). E Weschpel isch e Insekt, wo stupft un stecht. – Gibt ’s diss Johr viel Weschple, gibt ’s au güeter Win. – Weschpeljohr, güets Winjohr !
Z’sàmmesetzunge ; Rossweschpel (Hornüssel), Weschpelnescht.
Weschtwind : (dt. Westwind). Der liederlich Weschtwind bringt sicher widder Räje !
Wese / Wäse : (dt. Wesen). Sie het e frindlichs, liebs Wese / Wäse. – Ihr gànzes Wese / Wäse stràhlt vor Glick üs. – Jeds àrme Wese / Wäse, wo liide düet, isch ze bedüüre.
Umständ : Nitt viel Weses / Wäses um ebbs màche. – Wàs zenje màchsch dü gross Weses / Wäses ? – Wäje Lumpedings màcht m’r nitt làng Weses / Wäses !
Anwese, Grund un Bodde : Er het e gross(es) Wese !
wett : (dt. idem). Merci, ’s isch nett vun dir, ich wurr d’ Geläjeheit finde ’s wett ze màche ! – Er het mir e Streich g’spielt, ich màch ’s àwwer wett, er kànn sich druf g’fàsst màche… Noh sinn m’r wett !
Wett : (dt. Wette). E Wett ànnemme, gewinne, verliere. – E Wett ingehn isch riskiert. – Die zwei düen gern enànder ze Wett laufe, àls au schàffe. – A’me Stàmmdisch wurd efters ze Wett g’soffe.
Albert GANTZER (+)
Rectifié et considérablement augmenté par Raymond MATZEN. (Cf. Heimet n° 113)